Εδώ και αρκετά χρόνια, πριν ακόμη από την κρίση αλλά κυρίως κατά την διάρκειά της, επεξεργάζομαι με το μυαλό και την οπωσδήποτε πενιχρή πληροφορία που μπορεί να διαθέτει ο μέσος άνθρωπος την ίδια ιδέα: ότι κακώς καπιταλισμός και σοσιαλισμός, έτσι όπως έχουν εμφανιστεί στην πράξη, θεωρούνται ιερά δισκοπότηρα. Δεν είναι. Είναι απλά εργαλεία.
Όπως λοιπόν ο καλός μάστορας δεν έχει εμμονή με το σφυρί ή το
πριόνι έτσι και η διακυβέρνηση, έχει αποδειχθεί ιστορικά, ότι δεν μπορεί να στηρίζεται
σε ένα οικονομικό σύστημα αλλά πρέπει να χρησιμοποιούνται όλα τα διαθέσιμα
εργαλεία προκειμένου να εξασφαλίζονται τα ιερά δισκοπότηρα που είναι οι
κοινωνικές αξίες, όπως η υγεία, η παιδεία, η ελευθερία, η ασφάλεια, η
δικαιοσύνη, η δημιουργία, η ποιοτική απασχόληση, η κοινωνική συνοχή, η αλληλεγγύη κλπ.
Οι κοινωνικές αξίες είναι παράμετροι του κοινωνικού χώρου. Το
πρόβλημα βρίσκεται στην έντονη σύνδεση και αλληλεξάρτησή τους. Δεν αρκεί η
βελτίωση της κάθε παραμέτρου χωριστά διότι η βελτίωση της μίας μπορεί να
σημαίνει την χειροτέρευση της άλλης όπως συμβαίνει στη σχέση μεταξύ ελευθερίας
και ασφάλειας. Το ζητούμενο είναι λοιπόν η βέλτιστη ισορροπία και σχέση μεταξύ
όλων των παραμέτρων για να έχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Αυτό που ονομάζουμε πολιτική βούληση απορρέει από την πολιτική
θέση η οποία βάζει προτεραιότητες σε ότι αφορά τις αξίες. Εκεί ουσιαστικά
διακρίνονται ο δεξιός, ο αριστερός και ο κεντρώος, δηλαδή στο πού τοποθετούν το
κέντρο βάρους. Η εντύπωσή μου είναι ότι σε κοινωνίες που βρίσκονται στην
ωριμότητα της ανάπτυξής τους, το κέντρο βάρους δεν μπορεί να μετακινηθεί πολύ
και οι διάφορες πτέρυγες συγκλίνουν. Το αντίθετο συμβαίνει σε ανώριμες
κοινωνίες.
Η ευκαιριακή διακυβέρνηση είναι επίσης χαρακτηριστικό ανώριμων
κοινωνιών όπου η μεγάλη δυσκολία στην επίτευξη του βέλτιστου κοινωνικού
αποτελέσματος οδηγεί τους κυβερνήτες σε τακτικισμούς, ουσιαστικά για βελτίωση της
εικόνας της διακυβέρνησης με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή παραμονή στην εξουσία.
Εννοείται ότι η κοινωνική σύνθεση, οι κοινωνικές ελίτ και οι
κοινωνικοί αγώνες παίζουν κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση των τάσεων που
επικρατούν στον κοινωνικό χώρο. Μια κυβέρνηση δεν κινεί ελεύθερα και κατά
βούληση τα πιόνια στην σκακιέρα. Δέχεται πιέσεις που συνδιαμορφώνουν το τοπίο.
Οι ελίτ πιέζουν με όλα τα μέσα που διαθέτουν για διατήρηση του ελέγχου και των
προνομίων τους, οι κοινωνικοί αγώνες – ακόμη και με την υπερβολή – παίζουν σημαντικότατο
ρόλο στην ισορροπία. Θα μπορούσε βέβαια κανείς να μιλήσει για κατάργηση των
ελίτ αλλά η ιστορία έχει διδάξει ότι και στην καμένη γη οι ελίτ ξεφυτρώνουν σαν
τα μανιτάρια, συνεπώς για το ορατό μέλλον ας αρκεστούμε σε αυτό που υποδεικνύει
η πραγματικότητα.
Το σχήμα που υποστηρίζω, δηλαδή ότι οι αξίες αποτελούν τα
δισκοπότηρα και τα συστήματα τα εργαλεία, εξηγεί και γιατί έχουμε ιστορικά
απότομες ή βαθμιαίες μεταβάσεις από το ένα σύστημα στο άλλο αλλά και
συγκερασμούς, πολλές φορές διαστροφικούς, όπως ο εθνικοσοσιαλισμός.
Βλέπουμε την κομμουνιστική Κίνα να μετατρέπεται σε ένα
υβρίδιο που μεταλλάσσεται προκειμένου να συνδυάσει ανάπτυξη αλλά και ισορροπία
μεταξύ των «πλούσιων» παραλίων και του «φτωχού» εσωτερικού της χώρας ώστε να μη
γίνει Ινδία. Είδαμε την Αμερική, την κοιτίδα του οικονομικού φιλελευθερισμού,
να σώζεται από τη Μεγάλη Ύφεση με τις κρατικές επενδύσεις και από μια μικρότερης
κλίμακας αλλά πολύ σοβαρή ύφεση, πάλι με κρατικές επενδύσεις για τον Πόλεμο των
Άστρων που σχεδιάσθηκε κατά την προεδρία του Ρήγκαν. Για να έρθουμε και στην
πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας, είδαμε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να κατηγορείται
για σοσιαλμανία και τον ΣΥΡΙΖΑ να καταφεύγει στη λιτότητα και στο μεγάλο
περιορισμό του κοινωνικού κράτους.
Πιστεύω λοιπόν ότι ο καθένας από μας, αντί να σηκώνει μια
παντιέρα και να δικαιολογεί τα πάντα πίσω απ’ αυτήν, θα πρέπει να καταφεύγει
τακτικά στις αξίες του για να ελέγχει τον βαθμό απομάκρυνσής του από αυτές. Σε
ότι αφορά τον αριστερό που τον ξεχωρίζει η έγνοια για τον αδύναμο και όχι μόνο
για την δική του ευμάρεια, η άσκηση αυτή είναι πιο δύσκολη. Είναι όμως και
απαραίτητη.
